Σχολικός εκφοβισμός

 

Τα τελευταία χρόνια, όλο και συχνότερα αναφέρονται στις ειδήσεις περιστατικά βίας μέσα στο σχολείο τόσο στη χώρα μας, όσο και στο εξωτερικό, γνωστά και με την αγγλική ονομασία “bullying”. Τι σημαίνει όμως σχολικός εκφοβισμός; Ποιες μορφές μπορεί να πάρει; Πώς μπορούμε να αντιληφθούμε αν ένα παιδί ή έφηβος εμπλέκεται σε τέτοιο περιστατικό;

Τι σημαίνει εκφοβισμός;

Ως εκφοβισμός ορίζεται η συστηματική και επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα ενός ή παραπάνω προσώπων που χαρακτηρίζεται από την χρήση δύναμης, απειλής ή εξαναγκασμού προκειμένου να προσβάλλει, να φοβερίσει ή να επικρατήσει βίαια απέναντι σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα. Διαφοροποιείται από τη σύγκρουση, καθώς υπάρχει ανισορροπία της σωματικής και κοινωνικής δύναμης ανάμεσα στο θύτη και το θύμα και συμβαίνει επαναλαμβανόμενα και όχι μεμονωμένα.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της εταιρείας Focus Bari, 6 στους 10 Έλληνες έχει δεχθεί κάποια μορφή  εκφοβισμού στην παιδική ή εφηβική τους ηλικία. Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 20% των εφήβων και το 19% των παιδιών σχολικής ηλικίας έχουν εκφοβιστεί.

Ο εκφοβισμός διακρίνεται σε 5 είδη:

1)  Σωματικός (σωματική βία, δηλαδή χτυπήματα, κλωτσιές, γροθιές κλπ.)

2)  Λεκτικός (προσβολές, κοροϊδίες κλπ.)

3)  Συναισθηματικός (αποκλεισμός από τις παρέες συνομηλίκων και λόγια που βάλλουν τη συναισθηματική ευεξία του θύτη)

4)  Σεξουαλικός (εξαναγκασμός για σεξουαλική πράξη, σεξουαλική κακοποίηση, σεξουαλική παρενόχληση)

5)  Διαδικτυακός (γελοιοποίηση, απειλή και τρομοκράτηση με τη χρήση των τεχνολογικών μέσων).

Οι συμμετέχοντες, οι ρόλοι και τα χαρακτηριστικά τους

1)  Ο θύτης: Ένα ή περισσότερα άτομα με δύναμη (σωματική ή κοινωνική) που επιβάλλονται, βλάπτουν ή ενοχλούν επαναλαμβανόμενα και επίμονα ένα ή περισσότερα αδύναμα άτομα.

Τα συνηθέστερα χαρακτηριστικά που οι θύτες διαθέτουν είναι:

i)               οι χαμηλές επιδόσεις τους στο σχολείο

ii)             η δυσκολία τους στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων

iii)          έχουν αρνητική αντίληψη για τους ίδιους και για τους άλλους

iv)          η αρνητική επιρροή που έχουν από τους συνομηλίκους τους

v)             η προέλευσή τους από οικογένεια με συγκρούσεις

vi)          διαθέτουν αυταρχικές προσωπικότητες, δηλαδή έχουν την ανάγκη να ελέγχουν και να επιβάλλονται στους άλλους

vii)        έχουν υψηλή κοινωνική θέση ανάμεσα στους συνομηλίκους

viii)      μπορεί να πάσχουν από διαταραχές όπως η ΔΕΠ – Υ και η Εναντιωματική Προκλητική διαταραχή.

2)  Το θύμα: Ο στόχος του εκφοβισμού. Τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του είναι

i)               η ευερεθιστότητα,

ii)             η απαισιοδοξία

iii)          οι χαμηλές επιδόσεις στις κοινωνικές δεξιότητες και στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων

iv)          η απόρριψη από τους συνομηλίκους, η απομόνωση

v)             η προέλευση από ένα προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον.

vi)          μπορεί να διαθέτουν φυσικά χαρακτηριστικά, τα οποία να τους στοχοποιούν, όπως η παχυσαρκία ή κάποια σωματική αναπηρία.

vii)        Μπορεί να έχουν κάποια νευροαναπτυξιακή διαταραχή (ΔΕΠ – Υ, ΔΑΦ κλπ.) ή κάποια μαθησιακή δυσκολία (δυσλεξία, δυσπραξία κλπ.).

viii)      Μπορεί να είναι πρόσφυγες ή μετανάστες.

3)  Ο παρευρισκόμενος: Ο παρατηρητής του εκφοβισμού, που μπορεί να ενθαρρύνει, να αδιαφορεί ή να παρεμβαίνει ενάντια στην πράξη αυτή.

Οι παρευρισκόμενοι που ενθαρρύνουν τον εκφοβισμό είναι πιθανόν να είναι ευερέθιστοι και κυριαρχικοί ως προσωπικότητες.

Αντίθετα, όσοι παρεμβαίνουν ενάντιά του είναι πιθανόν να έχουν δημιουργήσει μία ομάδα φίλων.

 

Πού συμβαίνουν περιστατικά εκφοβισμού;

Περιστατικά εκφοβισμού μπορεί να συμβούν σε πολλά περιβάλλοντα, όπως η οικογένεια, ο χώρος εργασίας, ο στρατός και τα κοινωνικά δίκτυα. Όμως, το πιο δημοφιλές περιβάλλον για την εμφάνιση εκφοβισμού είναι το σχολείο.

 

Πώς θα αντιληφθώ πως το παιδί μου εμπλέκεται σε περιστατικό σχολικού εκφοβισμού;

Α) Σημάδια ότι είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού

1.   Ανεξήγητοι τραυματισμοί

2.   Κατεστραμμένα ή εξαφανισμένα προσωπικά αντικείμενα (βιβλία, ρούχα, ηλεκτρονικές συσκευές κλπ.)

3.   Συχνές σωματικές ενοχλήσεις (πονοκέφαλοι, πονόλαιμοι κλπ.)

4.   Προσποίηση αρρώστιας

5.   Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες (ανορεξία ή έντονη λαιμαργία)

6.   Προβλήματα ύπνου (δυσκολία στο να κοιμηθεί, συχνοί εφιάλτες)

7.   Ακαδημαϊκά προβλήματα (χειροτέρευση μαθησιακής επίδοσης, έλλειψη ενδιαφέροντος για μελέτη, άρνηση να πάει στο σχολείο)

8.   Κοινωνικά προβλήματα (ξαφνικά χάνει τους φίλους του, αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων)

9.   Έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που του άρεσαν πριν

10.        Αισθάνεται αβοήθητο

11.        Χαμηλή αυτοεκτίμηση

12.        Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (φυγή από το σπίτι, αυτοτραυματισμός, αναφορά στην αυτοκτονία)

 

Β) Σημάδια ότι είναι θύτης

1. Εμπλοκή σε σωματικές ή λεκτικές συγκρούσεις

2. Έχει φίλους που εκφοβίζουν άλλα παιδιά

3. Αυξημένη επιθετικότητα

4. Συχνές σχολικές ποινές

5. Κατοχή νέων αντικειμένων ή περισσότερων χρημάτων χωρίς εξήγηση

6. Κατηγορεί άλλους για τα προβλήματά του

7. Δεν αποδέχεται την ευθύνη των πράξεών του

8. Ανταγωνιστικότητα

9. Ανησυχία για το αν είναι δημοφιλής.

 

Για ποιους λόγους τα θύματα σχολικού εκφοβισμού δεν ζητούν βοήθεια;

Τα στατιστικά στοιχεία από έρευνα που έγινε στη χώρα μας το 2022 έδειξαν πως μόνο στις 2 από τις 5 περιπτώσεις ειδοποιήθηκε κάποιος ενήλικας για το συμβάν. Τα παιδιά δε μιλούν για τους παρακάτω λόγους:

1)  Ο εκφοβισμός τα κάνει να νιώθουν αβοήθητα. Πιθανόν να θέλουν να το χειριστούν μόνα τους, ώστε να νιώσουν πως έχουν πάλι τον έλεγχο. Επίσης , μπορεί να φοβούνται μήπως θεωρηθούν αδύναμα ή πως «καρφώνουν» τους συμμαθητές τους.

2)  Είναι πιθανό να φοβούνται την αντίδραση του θύτη.

3)  Ο εκφοβισμός αποτελεί μία εξευτελιστική εμπειρία. Τα θύματα μπορεί να θέλουν να αποκρύψουν τι ειπώθηκε γι’ αυτά, είτε αυτά είναι αλήθεια είτε ψέματα. Επίσης φοβούνται πως ο ενήλικας θα τα κρίνει ή θα τα τιμωρήσει επειδή ήταν αδύναμα.

4)  Τα θύματα ήδη νιώθουν κοινωνικά απομονωμένα. Είναι πιθανό λοιπόν να νιώθουν πως κανείς δε νοιάζεται για εκείνα ούτε μπορεί να τα καταλάβει.

5)  Φοβούνται την απόρριψη των συνομηλίκων.

Επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού

Ο σχολικός εκφοβισμός έχει σοβαρές επιπτώσεις στον ψυχισμό και στη μετέπειτα ζωή όλων των συμμετεχόντων.

Επιπτώσεις στο θύμα

1)  Συναισθήματα θλίψης και μοναξιάς

2)  Σωματικές ενοχλήσεις

3)  Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες και στον ύπνο

4)  Έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που τους άρεσαν προηγουμένως

5)  Χαμηλή αυτοεκτίμηση

6)  Μειωμένες σχολικές επιδόσεις

7)  Κοινωνικές δυσκολίες

8)  Σωματική δυσμορφική διαταραχή

9)  Διατροφικές διαταραχές

10)       Άγχος

11)       Κατάθλιψη

12)       Αυτοκτονία

Αξίζει να σημειωθεί πως ο εκφοβισμός από μόνος του δεν προκαλεί την αυτοκτονία, αλλά η έλλειψη υποστήριξης από το περιβάλλον οδηγεί το θύμα σε απόγνωση και κατάθλιψη με αποτέλεσμα να φτάσει σε αυτό το σημείο.

Επιπτώσεις στο θύτη

1)  Κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή.

2)  Συχνές συγκρούσεις

3)  Νεανική παραβατικότητα

4)  Ξεκίνημα της σεξουαλικής δραστηριότητας από νωρίς.

5)  Βίαιη συμπεριφορά απέναντι στους συντρόφους, συζύγους ή στα παιδιά τους.

Επιπτώσεις στον παρευρισκόμενο

1)  Αυξημένη χρήση καπνού, αλκοόλ ή άλλων ναρκωτικών.

2)  Άγχος

3)  Κατάθλιψη

4)  Πολλές απουσίες ή διακοπή του σχολείου

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, γίνεται αντιληπτό ότι ο εκφοβισμός στη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας είναι ένα φαινόμενο που επιφέρει σοβαρές συνέπειες στις ζωές των εμπλεκόμενων. Γι’ αυτό είναι απαραίτητος ο έγκαιρος εντοπισμός του, καθώς και η πρόληψη και αντιμετώπισή του από την οικογένεια και τη σχολική κοινότητα.

 

Χριστίνα Αρετάκη

Φιλόλογος – Ειδική Παιδαγωγός (MSc)

Βιβλιογραφία

Burger, C. (2022). "School bullying is not a conflict: The interplay between conflict management styles, bullying victimization and psychological school adjustment". International Journal of Environmental Research and Public Health. 19 (18): 11809.

Cook, Clayton R.; Williams, Kirk R.; Guerra, Nancy G.; Kim, Tia E.; Sadek, Shelly (2010). "Predictors of Bullying and Victimization in Childhood and Adolescence: A Meta-analytic Investigation". School Psychology Quarterly (American Psychological Association) 25 (2): 65–83.

Eleni Didaskalou,C.J.-V.(2015). “Greek Adolescents’ Victimization Experiences”. American Journal of Psychology and Behavioral Sciences, 2 (2), 41-51.

Ertesvåg, Sigrun K.; Roland, Erling, (2015)“School Effectiveness and School Improvement”, Routledge 26(2), 195-214

Hepburn, Lisa; Azrael, Deborah; Molnar, Beth; Miller, Matthew (2012). "Bullying and Suicidal Behaviors Among Urban High School Youth". Journal of Adolescent Health. 51 (1): 93–95.

Juvonen, J., Graham, S. (2014). "Bullying in Schools: The Power of Bullies and the Plight of Victims". Annual Review of Psychology (Annual Reviews) 65: 159–85.

Pervanidou, P.; Makris, G.; Bouzios, I.; Chrousos, G.; Roma, E.; Chouliaras, G. (2019). "Bullying victimization: Associated contextual factors in a Greek sample of children and adolescents". Psychiatriki. Hellenic Psychiatric Association. 30 (3): 216–225.

Pottie, Kevin ; Dahal, Govinda ; Georgiades, Katholiki ; Premji, Kamila ; Hassan, Ghayda, ”Do First Generation Immigrant Adolescents Face Higher Rates of Bullying, Violence and Suicidal Behaviours Than Do Third Generation and Native Born?” Journal of Immigrant and Minority Health, 2015, Vol.17 (5): 1557-1566

Rose, Chad Allen ; Espelage, Dorothy Lynn ; Monda - Amaya, Lisa E., “Bullying and Victimization Rates among Students in General and Special Education: A Comparative Analysis”, Educational Psychology, 2009, Vol.29(7): 761-776

Whittaker, E (2016). "Cyberbullying via social media". Journal of School Violence: 11–29.