Χαρισματικότητα

 

Η χαρισματικότητα είναι ένα φαινόμενο κατά την οποία ένας άνθρωπος παρουσιάζει εξαιρετικές ικανότητες σε έναν ή περισσότερους τομείς, όπως ο γνωστικός, ο δημιουργικός, ο κοινωνικός και ο συναισθηματικός. Εμφανίζεται στο 2,5% του πληθυσμού και προκύπτει από την αλληλεπίδραση γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Κάποιες φορές, η χαρισματικότητα σχετίζεται με υψηλό δείκτη νοημοσύνης (πάνω από 115), όμως μπορεί να υπάρχει και χωρίς να συμβαίνει αυτό. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος μπορεί να παρουσιάζει εξαιρετικές επιδόσεις σε κάποια τέχνη (π.χ. ζωγραφική), χωρίς να διαθέτει υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης.

Διάσημα χαρισματικά άτομα ήταν ο Albert Einstein, ο Wolfgang Amadeus Mozart, ο Leonardo Da Vinci, ο Thomas Edison και ο Walt Disney.

Χαρακτηριστικά των χαρισματικών ατόμων

Γνωστικός τομέας

1) Δείχνουν μεγαλύτερη προσοχή και περιέργεια για το περιβάλλον γύρω τους.

2) Έχουν αυξημένη εγρήγορση.

3) Προσέχουν έντονα τις λεπτομέρειες.

4) Πετυχαίνουν νωρίτερα τα αναπτυξιακά ορόσημα, συγκριτικά με τους συνομηλίκους τους (περπάτημα, ομιλία, ανάγνωση, γραφή κλπ.).

5) Έχουν έντονη μνήμη. Θυμούνται πρόσωπα, γεγονότα και άλλες γνώσεις με μεγάλη ευκολία.

6) Εκφράζουν έντονο ενδιαφέρον για συγκεκριμένους τομείς, όπως η ιστορία, τα μαθηματικά κλπ.

7) Μαθαίνουν και αφομοιώνουν νέες πληροφορίες με μεγαλύτερη ταχύτητα από τους συνομηλίκους τους.

8) Αναλύουν δεδομένα με ακρίβεια.

9) Συνδέουν διάφορες ιδέες μεταξύ τους και εξάγουν συμπεράσματα με μεγάλη ακρίβεια (ανεπτυγμένη αφηρημένη σκέψη).

Δημιουργικός τομέας

1) Βρίσκουν πρωτότυπες ιδέες και λύσεις σε προβλήματα.

2) Διαθέτουν εξαιρετική κλίση σε κάποιον καλλιτεχνικό τομέα (ζωγραφική, χορός κλπ.).

3) Είναι ευφάνταστοι ως προς τα δημιουργήματά τους.

Κοινωνικός – συναισθηματικός τομέας

1) Έχουν αυξημένη αίσθηση της ευθύνης και της δικαιοσύνης.

2) Έχουν την ικανότητα να εμπνέουν τους γύρω τους, καθώς και την ικανότητα να κατευθύνουν και να οργανώνουν ομάδες ανθρώπων.

3) Είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στις συναισθηματικές ανάγκες των άλλων.

4) Έχουν έντονη αυτογνωσία (ξέρουν καλά τους εαυτούς τους).

5) Διαθέτουν μεγάλη ενεργητικότητα και προσαρμοστικότητα σε νέες καταστάσεις.

    Αξίζει να σημειωθεί πως κάθε χαρισματικό άτομο είναι διαφορετικό και πως δεν διαθέτει απαραίτητα όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά.

   Δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα χαρισματικά άτομα

   Παρά τα δυνατά σημεία τους, που προαναφέρθηκαν, τα άτομα αυτά ενδέχεται να αντιμετωπίσουν δυσκολίες. Καθώς το σχολείο και η κοινωνία είναι προσαρμοσμένα στις δυνατότητες ανθρώπων με μέση φυσιολογική νοημοσύνη, οι χαρισματικοί άνθρωποι είναι πολύ πιθανόν να αντιμετωπίσουν προκλήσεις για αυτό το λόγο.

1) Αίσθημα πλήξης και μαθησιακή υποεπίδοση:

Καθώς ένας χαρισματικός μαθητής ενδέχεται να μαθαίνει με ταχύτερο ρυθμό και να έχει εκ των προτέρων γνώσεις για κάποιο μαθησιακό αντικείμενο, είναι πιθανό να θεωρήσει τη διδασκαλία του μαθήματος ανιαρή και συνεπώς να μη δώσει τη δέουσα προσοχή και ενδιαφέρον. Έτσι, οδηγείται σε μαθησιακή υποεπίδοση.

2) Κοινωνική απομόνωση: Οι χαρισματικοί άνθρωποι διαφέρουν από τους τυπικούς συνομηλίκους τους καθώς οι δεύτεροι δεν μπορούν να κατανοήσουν τις σκέψεις και τις ανησυχίες τους και δεν έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα με εκείνους. Πολλές φορές, δέχονται τη ζήλια των συνομηλίκων τους λόγω των ικανοτήτων που διαθέτουν. Έτσι, αποξενώνονται από εκείνους και νιώθουν μοναξιά, η οποία αργότερα μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη.

3) Τελειομανία: Καθώς αναγνωρίζουν τις υψηλές δυνατότητες που διαθέτουν, θέτουν ολοένα και υψηλότερους στόχους για τους εαυτούς τους. Αυτό έχει ως συνέπεια να έχουν περισσότερο άγχος γύρω από την επίτευξή τους και να αισθάνονται απογοήτευση  όταν δεν τα καταφέρνουν.

4) Υπερβολική σκέψη και βαθιά ανάλυση: Έχουν την τάση να αναλύουν με λεπτομέρεια κάθε πτυχή μιας κατάστασης με αποτέλεσμα να τους προκαλείται άγχος και να δυσκολεύονται στη λήψη αποφάσεων. Επίσης, επειδή αναλύουν λεπτομερώς τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις, όταν δεχτούν αρνητική κριτική, επιβαρύνονται περισσότερο συναισθηματικά.

5) Αυξημένο αίσθημα ευθύνης: Το αυξημένο αίσθημα ευθύνης που διαθέτουν, τους οδηγεί στο να νιώσουν πως κουβαλούν οι ίδιοι το βάρος των προβλημάτων του κόσμου. Αυτό τους δημιουργεί επιπλέον άγχος και συναισθηματική κόπωση.

6) Συννοσηρότητα με νευροαναπτυξιακές διαταραχές: Η χαρισματικότητα δεν αποκλείεται να συνυπάρχει μαζί με κάποια νευροαναπτυξιακή διαταραχή όπως:

i) Διαταραχή αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ)

ii) Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ)

iii) Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (Δυσλεξία, Δυσαναγνωσία, Δυσγραφία, Δυσορθογραφία, Δυσαριθμησία).

iv) Αναπτυξιακή διαταραχή του συντονισμού των κινήσεων.

Πώς μπορεί να υποστηριχθεί κατάλληλα ένα χαρισματικό άτομο;

Προτάσεις για τους εκπαιδευτικούς:

1) Διαφοροποιημένη διδασκαλία: Διαφοροποίηση του τρόπου παρουσίασης της ύλης και του επιπέδου δυσκολίας των δραστηριοτήτων, ώστε οι μαθητές να μπορούν να εργαστούν με το δικό τους ρυθμό και να αξιοποιήσουν τις δικές τους γνώσεις και δυνατότητες.

2) Εμπλουτισμός: Εμβάθυνση της κατανόησης ενός αντικειμένου μέσα από δραστηριότητες όπως οι ερευνητικές εργασίες.

3) Επιτάχυνση: Η εκμάθηση πιο προχωρημένων διδακτικών ενοτήτων, ανεξάρτητα από την ηλικία τους και η συμμετοχή τους σε πιο σύνθετα μαθήματα.

4) Ομαδοσυνεργατική μάθηση: Η συνεργασία σε ομάδες βοηθά τους χαρισματικούς μαθητές να αναπτύξουν και να ενισχύσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες αλλά και να ανταλλάξουν ιδέες.

Προτάσεις για την οικογένεια:

1) Δημιουργία ενός περιβάλλοντος που καλλιεργεί την περιέργεια και την αγάπη για τη μάθηση: Ενθάρρυνση συμμετοχής του μαθητή σε δραστηριότητες όπως η ανάγνωση βιβλίων, η επίσκεψη σε φυσικά τοπία και αρχαιολογικούς χώρους και συζήτηση γύρω από τα όσα βίωσε.

2) Αναγνώριση των ενδιαφερόντων και των κλίσεων του μαθητή και προσφορά ευκαιριών για την ανάπτυξή τους: Παροχή αναγνωστικού και οπτικοακουστικού υλικού γύρω από τους τομείς που τους ενδιαφέρουν, παρακολούθηση μαθημάτων γύρω από τον τομέα στον οποίο παρουσιάζουν κλίση κλπ.

3) Ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων: Συμμετοχή του ατόμου σε ομαδικές δραστηριότητες (π.χ. ομαδικά αθλήματα, χορωδία κλπ.) με στόχο να έρθει επαφή με συνομηλίκους και να βελτιώσει την κοινωνική του αλληλεπίδραση. Ακόμη, είναι σημαντική η ένταξη σε ομάδες χαρισματικών ατόμων, ώστε να μην αισθάνονται απομονωμένοι.

4) Παροχή ψυχολογικής υποστήριξης: Σε περίπτωση που τα χαρισματικά άτομα αισθανθούν άγχος, μοναξιά ή κατάθλιψη, είναι σημαντικό να υποστηριχθούν κατάλληλα και να μάθουν να διαχειρίζονται τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Επίσης, είναι σημαντικό η οικογένειά τους να εκπαιδευτεί πάνω στις ιδιαιτερότητές τους και στη διαχείρισή των προκλήσεων που μπορεί να αντιμετωπίσουν.

Συμπερασματικά, οι χαρισματικοί άνθρωποι διαθέτουν ικανότητες, με τις οποίες μπορούν να συνεισφέρουν στην επιστήμη, στην τέχνη και στην κοινωνία. Όμως, λόγω της διαφορετικότητάς τους, μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες, οι οποίες, αν δεν αντιμετωπιστούν κατάλληλα, μπορεί να τους οδηγήσουν σε συναισθηματική κατάρρευση.

Γι’ αυτό το λόγο, είναι σημαντική η αναγνώριση της χαρισματικότητας από μικρή ηλικία, η ενθάρρυνση της ανάπτυξης των ιδιαίτερων κλίσεων του ατόμου, καθώς και η κατάλληλη πλαισίωσή τους γύρω από τις δυσκολίες με τις οποίες μπορεί να έρθουν αντιμέτωποι. Έτσι, οι άνθρωποι αυτοί θα οδηγηθούν στην αυτοπραγμάτωση και θα μπορέσουν να προσφέρουν το καλύτερο στην ανθρωπότητα.

Χριστίνα Αρετάκη

Φιλόλογος – Ειδική Παιδαγωγός

Βιβλιογραφία

Baum, S. M. & Owen, S. V. (2004). To be gifted and learning disabled: Strategies for helping bright students with LD, ADHD, and more. Mansfield Center, CT: Creative Learning Press.

Baum, S. M., Cooper, C. R. & Neu, T. W. (2001). Dual differentiation: An approach for meeting the curricular needs of gifted students with learning disabilities. Psychology in the Schools, 38, p. 477-490.

Coleman, L. J., & Cross, T. L. (1988). Is being gifted a social handicap? Journal for the Education of the Gifted, 11(1), p. 41–56.

Neihart, Maureen; Pfeiffer, Steven I.; Cross, Tracy L., eds. (2016). The social and emotional development of gifted children: what do we know? (Second ed.). Waco, Texas: Prufrock Press Inc.

Nielson, M. E. (2002). "Gifted students with learning disabilities: Recommendations for identification and programming". Exceptionality. 10 (2): p. 93–111.

Plucker, J. A.; Levy, J. J. (2001). "The Downside of Being Talented". American Psychologist. 56 (1): p. 75–76.

Silverman, L. K. (2003). Gifted children with learning disabilities. In N. A. Colangelo & G. A. Davis (Eds.), Handbook of gifted education (3rd ed., p. 533-543). Boston: Allyn & Bacon.

Sternberg, R. J. (2024). Reframing social and emotional development of the gifted. Behavioral Sciences, 14 (9): p.752.

Striley, Katie Margavio (2014). "The Stigma of Excellence and the Dialectic of (Perceived) Superiority and Inferiority: Exploring Intellectually Gifted Adolescents' Experiences of Stigma". Communication Studies. 65 (2): p. 139–153.

Wigtil, Clifton; White, Willard (March 2017). "Children Above 180 IQ Stanford-Binet: A Seventy-Five Year Follow-Up". Journal of Genius and Eminence. 2: p. 77–91.

Ιστοσελίδες

https://braining.gr/