Σημάδια των μαθησιακών δυσκολιών ανά σχολική βαθμίδα

 

Τα σχολεία άνοιξαν. Οι μαθητές σταδιακά προσαρμόζονται στο πρόγραμμα του σχολείου και των άλλων δραστηριοτήτων τους έστω και κάτω από διαφορετικές συνθήκες σε σχέση με πέρυσι. Ωστόσο, σε ένα σημαντικό ποσοστό τους η κατάκτηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων που τους διδάσκονται είναι δυσχερής, καθώς παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες. Οι δυσκολίες αυτές έχουν επιπτώσεις όχι μόνο στη σχολική τους επίδοση, αλλά και στην καθημερινότητα καθώς και στην αυτοεκτίμησή τους. Συνεπώς, είναι απαραίτητος ο έγκαιρος εντοπισμός και η αποκατάστασή τους.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως οι μαθησιακές δυσκολίες χωρίζονται σε γενικές και ειδικές.

Οι γενικές μαθησιακές δυσκολίες αφορούν κατά κύριο λόγο διαταραχές, οι οποίες επηρεάζουν όλους τους τομείς της λειτουργικότητας του ατόμου, συμπεριλαμβανομένου και του μαθησιακού, όπως:

1)      Γενετικά σύνδρομα (Σύνδρομο Down, Rett κλπ.)

2)      Νοητική υστέρηση

3)      Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ)

4)      Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ)

5)      Αισθητηριακές μειονεξίες (κώφωση, τύφλωση κλπ.)

6)      Ειδική Γλωσσική Διαταραχή

7)      Ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες

Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες διαφοροποιούνται από τις γενικές, καθώς επιδρούν κατά κύριο λόγο μόνο στο μαθησιακό τομέα. Επίσης, εμφανίζονται σε μαθητές με φυσιολογικό νοητικό δυναμικό και άνω και χαρακτηρίζονται από απρόσμενη απόκλιση ανάμεσα στη νοημοσύνη και τη σχολική επίδοση. Είναι οι:

1)      Δυσλεξία

2)      Δυσαναγνωσία

3)      Δυσγραφία

4)      Δυσορθογραφία

5)      Δυσαριθμησία

6)      Δυσπραξία

Ποια είναι όμως τα προειδοποιητικά σημάδια των παραπάνω δυσκολιών, ώστε οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να ενεργοποιηθούν;

Νηπιακή ηλικία

Οι μαθητές του νηπιαγωγείου μπορεί να εμφανίσουν τα παρακάτω συμπτώματα στους εξής τομείς:

1)      Γνωστικός τομέας

i)                 Δυσκολία στην αναγνώριση σχημάτων ή χρωμάτων.

ii)                Στη σειροθέτηση και σύγκριση αντικειμένων.

iii)               Στην οπτική και ακουστική μνήμη.

iv)               Στο να ακολουθήσουν  απλές λεκτικές εντολές και οπτικές οδηγίες.

v)                Σε δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης.

vi)               Στην οργάνωση και ολοκλήρωση μίας δραστηριότητας.

 

2)      Γλωσσικός τομέας

i)                 Δυσκολία στην ολοκλήρωση προτάσεων.

ii)                Στην άρθρωση.

iii)               Στη διάκριση φωνημάτων, δηλαδή των ελάχιστων μονάδων ήχου της γλώσσας, π.χ. στο να ξεχωρίσουν τις λέξεις πόνος και τόνος.

iv)               Παρουσιάζουν φτωχό λεξιλόγιο.

v)                Δυσκολία στην εκμάθηση νέων λέξεων.

vi)               Στην περιγραφή εικόνων.

vii)             Στην αναγνώριση και ονομασία γνωστών προσώπων και αντικειμένων.

viii)            Κάνουν παραλείψεις (π.χ. πέρα αντί πέτρα) ή αντιστροφές φωνημάτων ή συλλαβών (π.χ. τόνος αντί νότος).

ix)               Δυσκολία στην αναγνώριση και μίμηση ήχων.

 

3)      Κινητικός τομέας

i)                  Δυσκολία στο συντονισμό χεριού – ματιού.

ii)                Στην αδρή κινητικότητα (βάδιση, τρέξιμο κλπ.)

iii)               Στη λεπτή κινητικότητα (ντύσιμο, ζωγραφική κλπ.)

iv)               Στον προσανατολισμός στο χώρο.

 

4)      Κοινωνικο-συναισθηματικός τομέας

i)                 Δυσκολία στην προσαρμογή.

ii)                Στη συγκέντρωση.

iii)               Στην έκφραση συναισθημάτων.

iv)               Στην έκφραση αναγκών.

v)                Στη δημιουργία και διατήρηση των διαπροσωπικών σχέσεων.

vi)               Υπερευαισθησία στην κριτική και στην αποτυχία.

 

Σχολική ηλικία

Οι μαθητές του δημοτικού παρουσιάζουν δυσκολίες στους παρακάτω τομείς:

1)      Γραφή

i)                 Λάθος στάση σώματος κατά τη γραφή.

ii)                Πιάσιμο του μολυβιού με ασυνήθιστο τρόπο.

iii)               Δε γράφει πάνω στις γραμμές του τετραδίου.

iv)               Γραφή έξω από τα πλαίσια του τετραδίου.

v)                Παραγωγή πολύ φτωχού γραπτού λόγου.

vi)               Δυσανάγνωστα γραπτά (π.χ. χωρίς κενά, παράλειψη σημείων στίξης και τόνων, έλλειψη χρήσης κεφαλαίων, δυσανάγνωστα γράμματα).

vii)             Μπερδεύει τη σειρά των σελίδων του τετραδίου.

viii)            Άρνηση συμμετοχής σε μεγάλες και χρονοβόρες γραπτές εργασίες.

 

2)      Ανάγνωση

i)                 Αδυναμία ολοκλήρωσης ανάγνωσης σε ικανό χρόνο.

ii)                Αγνόηση σημείων στίξης κατά την ανάγνωση.

iii)               Χάνει τη σειρά του κειμένου

iv)               Δυσκολίες στην αποκωδικοποίηση των ήχων, κυρίως των δίψηφων συμφώνων (π.χ. στ, τα, τζ).

v)                Παράλειψη, μετάθεση ή προσθήκη γραμμάτων ή συλλαβών (π.χ. πέρα αντί για πέτρα, αγρός αντί για αργός, βουρνό αντί για βουνό).

vi)               Αδυναμία απόδοσης της κεντρικής ιδέας του κειμένου γραπτά ή προφορικά.

 

3)      Ορθογραφία

i)                 Λάθη στον τονισμό ή παντελής έλλειψη τόνων.

ii)                Συχνά λάθη σε βασικούς κανόνες ορθογραφίας

iii)               Δε γενικεύει τους κανόνες ορθογραφίας σε όλες τις λέξεις.

iv)               Δεν αυτοδιορθώνεται.

vii)             Συχνές προσθέσεις, αντιστροφές, παραλείψεις, καθρεπτισμούς και αντικαταστάσεις γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων (π.χ. βουρνό αντί για βουνό, μ αντί για η, πέρα αντί για πέτρα, 3 αντί ε, αγρός αντί για αργός).

 

4)      Μαθηματικά, διαχείριση χρόνου και χώρου

i)                 Δυσκολία στην εκμάθηση μαθηματικών πράξεων.

ii)                Δυσκολία στην ανάπτυξη μαθηματικών δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων.

iii)               Δυσκολία στην εκμάθηση της ορολογίας και των συμβόλων των μαθηματικών (άθροισμα, πηλίκο, +, = κτλ.)

iv)               Δυσκολία στη στοίχιση αριθμών κατά τη διάρκεια των αριθμητικών πράξεων.

v)                Δυσκολία στην αποστήθιση της προπαίδειας.

vi)               Δυσκολία στην εκμάθηση της ώρας, των μηνών και των ημερών.

vii)             Δυσκολία στον προσανατολισμό (π.χ. μπερδεύει το αριστερό με το δεξί).

 

5)      Συμπεριφορά

i)                 Έλλειψη οργάνωσης ή καταναγκαστική τακτικότητα.

ii)                Δυσκολία στη δημιουργία και τη διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων.

iii)               Δυσκολία στο να ακολουθήσει εντολές.

iv)               Δε σημειώνει τις υποχρεώσεις του για την επόμενη μέρα.

v)                Αποσπάται πολύ εύκολα ή/και δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί.

 

Εφηβική ηλικία

Στους μαθητές γυμνασίου και λυκείου στους οποίους οι δυσκολίες είναι μεγαλύτερες και πιθανόν να μην έχουν δεχτεί κάποια παρέμβαση, τα συμπτώματα είναι παρόμοια με αυτά του δημοτικού. Ωστόσο, οι αυξημένες απαιτήσεις της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης οδηγούν συχνά στην αποκάλυψη ηπιότερων μορφών μαθησιακών δυσκολιών. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζονται συμπτώματα στους παρακάτω τομείς:

1)      Ανάγνωση

i)                 Δυσκολία στο να διαβάσουν λέξεις που είναι πολυσύλλαβες, άγνωστες ως προς τη σημασία τους ή με σύνθετη φωνοτακτική δομή (π.χ. πολυπολιτισμική, εκχρηματισμένη κλπ.).

ii)                Δυσκολία στο να διαβάσουν μακροσκελή και νοηματικά σύνθετα κείμενα (π.χ. κείμενα του σχολικού βιβλίου της Ιστορίας, της Βιολογίας κλπ.).

 

2)      Αναγνωστική κατανόηση

i)                 Δυσκολία στον εντοπισμό των μερών του κειμένου που δίνουν σημαντικές πληροφορίες.

ii)                Στην οργάνωση των πληροφοριών που λαμβάνουν από το κείμενο.

iii)               Στη χρήση στρατηγικών για την κατανόηση των άγνωστων λέξεων, όπως η αναζήτηση στο λεξικό.

iv)               Στην ερμηνευτική κατανόηση, δηλαδή στη διατύπωση υποθέσεων ή συμπερασμάτων σχετικά με το κείμενο.

v)                Στην κριτική κατανόηση, δηλαδή στη διατύπωση προσωπικής άποψης ή στο συσχετισμό ή σύγκριση του κειμένου με κάτι άλλο.

 

3)      Μορφολογία και φωνολογία

i)                 Λανθασμένη επεξεργασία της παθητικής φωνής ως ενεργητικής, π.χ. αντιλαμβάνονται το ρήμα «κατακτήθηκαν», ως «κατέκτησαν».

ii)                Σύγχυση ανάμεσα σε λέξεις που εμπεριέχουν παρόμοια φωνήματα, π.χ. μπερδεύουν τον Καζαντζάκη με τον Καζαντζίδη.

 

4)      Σύνταξη

i)                 Δυσκολία στην επεξεργασία σύνθετων συντακτικών σχημάτων όπως η γενική υποκειμενική ή οι επαυξημένες προτάσεις και αποφυγή της χρήσης τους.

 

5)        Ανάπτυξη θέματος έκθεσης

i)                 Δυσκολία στο σχεδιασμό του κειμένου, στην ανάπτυξη επιχειρηματολογίας, στην οργάνωση και τη δόμηση του λόγου.

ii)                Στη διατήρηση συνοχής (της χρήσης λέξεων που συνδέουν τις προτάσεις μεταξύ τους)  και συνεκτικότητας (της διατήρησης του αρχικού θέματος) μέσα στο κείμενο.

iii)               Στη χρήση εκφράσεων που αποδίδουν την αιτία, το αποτέλεσμα, το σκοπό και την εναντίωση.

iv)               Στην ολοκλήρωση του κειμένου.

 

6)      Κατανόηση και γραπτή απόδοση κειμένων ποικίλου θεματικού περιεχομένου

i)                 Δυσκολία στη συγκράτηση και ανάκληση των πληροφοριών του κειμένου.

ii)                Στην απομνημόνευση κύριων ονομάτων, τοπωνυμίων και ημερομηνιών.

iii)               Ως προς τα ιστορικά κείμενα, παρατηρείται δυσκολία στο να τοποθετήσουν τα γεγονότα στο χώρο, στο χρόνο και στη σωστή σειρά.

iv)               Δυσκολία στο να αποδώσουν με ακρίβεια και σαφήνεια και ανάλογο λεξιλόγιο τις πληροφορίες του κειμένου.

v)                Στην περίληψη του κειμένου.

 

7)      Μαθηματικά και άλλες θετικές επιστήμες

i)                 Δυσκολία στην αντίληψη της αλγοριθμικής διαδικασίας και στη γλωσσική της έκφραση.

ii)                Στην αποκωδικοποίηση μαθηματικών συμβόλων.

iii)               Λάθη που οφείλονται σε ελλείμματα στην οπτικο-χωρική αντίληψη, όπως στην αντιγραφή ψηφίων ή στην κατασκευή γραφήματος.

iv)               Δυσκολία στην απόδοση της αιτίας και των παραγόντων που συντελούν σε ένα φυσικό ή χημικό φαινόμενο.

Αξίζει να σημειωθεί πως τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν για κάθε ηλικιακή ομάδα πρέπει να εμφανίζονται συχνά και για τουλάχιστον 6 μήνες.  Εάν συμβαίνει αυτό, τότε είναι υψίστης σημασίας να επικοινωνήσετε με κάποιον ειδικό. Ο έγκαιρος εντοπισμός των μαθησιακών δυσκολιών οδηγεί στην άμεση παρέμβαση και στη βελτίωσή τους. Οι φορείς που μπορείτε να απευθυνθείτε είναι:

Α) Δημόσιοι

i)           Ιατροπαιδαγωγικά κέντρα

ii)           Kέντρα Ψυχικής Υγείας Παιδιών – Εφήβων (ΚΕΨΥΠΕ)

iii)               Παιδοψυχιατρικές Κλινικές

iv)               Κέντρα Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (ΚΕΣΥ)

Β) Ιδιωτικοί

i) Κέντρα Ψυχικής Υγείας και Ειδικής Αγωγής

ii) Ιδιώτες Παιδοψυχίατροι, Ψυχολόγοι και Ειδικοί Παιδαγωγοί

Το σχολείο, ως μικρογραφία της κοινωνίας, οφείλει να αποδέχεται και να αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα. Εντοπίζοντας εγκαίρως έναν μαθητή με πιθανές δυσκολίες, τον βοηθούμε να αποκαταστήσει το πρόβλημά του και συνεπώς να εμπλακεί ευκολότερα στη μαθησιακή διαδικασία.

Χριστίνα Αρετάκη

Φιλόλογος – Ειδική Παιδαγωγός (MSc)

+30 6906774881

eidikiagogigr@gmail.com

https://eidikipaidagogos.business.site

Βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders (DSM-5). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.

Cisden, M.; Elliot, K.; Noble, S.; Kelemen, E. (1999). "Self-Understanding and Self-Esteem in Children with Learning Disabilities". Learning Disability Quarterly. 22(4): 279 – 290. 

Russell, A. M.; Bryant, L. & House, A. (2017). “Identifying people with a learning disability: an advanced search for general practice”. British Journal of General  Practice, 67(665): 842 – 850.  

Silver, L. (2020) “Could it be a learning disability?” https://www.additudemag.com/could-it-be-a-learning-disability/

Vandenberg, B., & Emery, D. (2009). A longitudinal examination of the remendiation of learning disabilities: IQ, age at diagnosis, school sets and voluntary transfer. University of Missouri.

 

Ελληνική βιβλιογραφία

Ανδρικοπούλου, Γ. & Παππά, Β. (2015). Γλωσσικά χαρακτηριστικά ανάγνωσης και γραφής παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, με λογοθεραπευτικό παρελθόν ή μη. [Πτυχιακή εργασία, ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδος] http://repository.library.teimes.gr/xmlui/handle/123456789/4325

Κάππα, Κ.; Καράγιωργα, Α. (2016). Έρευνα μέσω χορήγησης ερωτηματολογίου σε εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για την ανάδειξη των συχνότερα εμφανιζόμενων συμπτωμάτων των μαθησιακών δυσκολιών σε μαθητές σχολικής ηλικίας. [Πτυχιακή εργασία, ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδος] http://repository.library.teimes.gr/xmlui/handle/123456789/5456

Μαυροειδή, Α. (2009). Αποκατάσταση Μαθησιακών Δυσκολιών στους Εφήβους. Μύθος ή Πραγματικότητα; Ανακοίνωση στο 6^ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό Συνέδριο, 15-17/05/2009. Αθήνα.

Παντελιάδου Σ. & Μπότσας Γ. (2007) Μαθησιακές δυσκολίες: Βασικές έννοιες και χαρακτηριστικά. Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Γράφημα.

Παντελιάδου, Σ., Πατσιοδήμου, Α., Μπότσας, Γ. (2004). «Οι Μαθησιακές Δυσκολίες στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση». Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Παιδαγωγικό τμήμα Ειδικής Αγωγής.

Παπαναστασίου, Φ. (2017). Μαθησιακές Ευκολίες. Πρόγραμμα Υποστήριξης και Παρέμβασης στις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες. Εκδόσεις Πεδίο. Αθήνα.

Τρίγκα – Μερτίκα, Ε. (2010). Μαθησιακές δυσκολίες, γενικές και ειδικές Μαθησιακές δυσκολίες – Δυσλεξία. Εκδόσεις Γρηγόρη , Αθήνα